Powiązania soczewek

Jak już wspomniałam na początku, cztery soczewki, przez które zbadać mamy nasze miasto, przenikają się i wpływają na siebie nawzajem. Autorzy pracy podają kilka ciekawych przykładów na istniejące zależności:

• WYSPY CIEPŁA - będą się one pojawiały zarówno w ujęciu lokalno-społecznym (problem dla mieszkańców, zwłaszcza tych o niższych dochodach, żyjących w lokalach o niższym standardzie i nie mogących sobie pozwolić na zakup/instalację klimatyzacji), jak i w ujęciu lokalno-ekologicznym (zagrożenie dla lokalnej bioróżnorodności);

• FAST-FASHION - pojawi się w ujęciu zarówno globalno-społecznym jak i globalno-ekologicznym;

• ZANIECZYSZCZENIA WODY I POWIETRZA - autorzy klasyfikują ten problem w kategoriach globalno-ekologicznym i lokalno-ekologicznym, ale możemy go również rozważać w ujęciu lokalno-społecznym: ponownie, mieszkańcy o niższych dochodach będą zmuszeni do zamieszkiwania tańszych lokali, o niższym standardzie, co będzie się wiązać z przestarzałą infrastrukturą, a co za tym idzie - gorszą jakością wody pitnej; równie umiejscowienie tanich lokali mieszkalnych w strefie blisko zakładów przemysłowych, będzie się odbijało na jakości powietrza. To nie jest problem tylko ekologiczny, ale również społeczny.

Poniższa ilustracja pokazuje w jaki sposób powiązane są soczewki przez które tworzymy portrety miast:

Tekst powstał w oparciu o dokument: “Creating City Portraits. A methodological guide from The Thriving Cities Initiatives”, dostępny TUTAJ

Nie ma jednego właściwego sposobu ustalenia sprawiedliwego udziału (osób, miast, krajów) w granicach planetarnych zużycia zasobów. Ten jest najpopularniejszy, co nie znaczy, że w przyszłości nie pojawi się lepsza metoda.

 Kolejnym etapem tworzenia soczewki globalno-ekologicznej jest ustalenie śladu ekologicznego zostawionego przez miasto obecnie. Metoda śladu jest bardzo wygodna, ponieważ pozwala przypisać zużyte zasoby do miejsca skonsumowania, niezależnie od miejsca ich wyprodukowania/wydobycia. Jednocześnie cały koszt wydobycia-produkcji-transportu jest uwzględniony w samym śladzie (footprint). Dodatkowo, dane dotyczące śladu są dostępne na poziomach narodowych i łatwo skalowalne do poziomów niższych. W przypadku miast pilotażowych dane krajowe dotyczące śladu na poziomie krajowym zeskalowano do poziomu miast (udziały miasta) i skorygowano o średnie dochody per capita. Wynikało to z prostej zależności: osoby o wyższym dochodzie konsumują więcej niż osoby o niskim dochodzie, więc ich zużycie zasobów jest wyższe, stąd potrzeba uśrednienia na każdą osobę. 

“Na koniec obliczyliśmy poziom przekroczenia miasta, dzieląc każdy wskaźnik miasta skorygowany o dochód przez jego odpowiednią granicę na mieszkańca (tj. przekroczenie, jeśli jest większe niż 1).”  [Źródło: Creating City Portraits, s. 25]

Soczewka GLOBALNO-SPOŁECZNA

Każde miasto ma swoje wyjątkowe powiązania z innymi rejonami świata. Wynikają one z lokalizacji, historii, handlu i kultury. Soczewka globalno-społeczna stara się ustalić, ja te powiązania wpływają - pośrednio i bezpośrednio na dobrobyt ludzi w innych rejonach. 

Tutaj wracamy do ograniczeń proponowanej metodologii: powstała na potrzeby miast bogatej północy,których wpływ na resztę świata jest silniejszy i znacznie częściej - negatywny.

Wymiary składające się na tę soczewkę wynikają bezpośrednio z Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ, ponieważ właśnie te cell określają międzynarodowe uniwersalne, minimalne standardy dobrobytu. Twórcy metodologii zebrali je w 4 kategorie ogólne: zdrowie, połączenie, włączenie i wzmocnienie.

Podobnie jak we wszystkich innych soczewkach, każde miasto będzie miało swoje indywidualne potrzeby i zagrożenia. Czasem palącym problemem będzie zdrowie mieszkańców, kiedy indziej brak poczucia wspólnoty (połączenie). 

W miastach pilotażowych skupiono się na wyborach konsumpcyjnych mieszkańców (zarówno zakupach domowych, jak biznesowych, oraz zamówieniach rządowych) - jaki wpływ wywierają one lokalnie, a także na ich wpływie społecznych (jak wpływają na lokalnych pracowników, a jak na otaczające społeczności). Pod lupę wzięto łańcuch dostaw zapewniający im pożywienie, ubrania i elektronikę. To właśnie te zakupy mają ogromny wpływ na ślad ekologiczny miasta, a jednocześnie dostępne są szczegółowe dane, które można wykorzystać przy badaniu tego wpływu. Zwrócono szczególną uwagę na ich wpływie na prawa pracowników i prawa człowieka.

Tak jak we wcześniejszych przykładach soczewek istnieje wiele sposobów na badanie powiązań między miastami a światem zewnętrznym, konsumentami a producentami, dostawcami a każdym kto pojawia się w łańcuchu dostaw. Przy wyborze właściwych kryteriów pomocna będzie poniższa tabela:

Soczewka LOKALNO-SPOŁECZNA

To soczewka, która skupia się na poprawie jakość życia mieszkańców miasta i porównuje to co jest, z aspiracjami “jak może być”.

Na początku musimy ustalić standard dobrobytu, który przysługuje wszystkim mieszkańcom naszego miasta. Nie ma jednego ustalonego standardu, to my - twórcy portretu - musimy przyjąć określone założenia: co znaczy dobrobyt, jakie elementy uwzględnimy w jego definicji (praca? dostęp do edukacji? miejsce do mieszkania? a jeśli tak, to jakie? o jakim standardzie?)

W teście przeprowadzonym w Filadelfii, Portland i Amsterdamie, autorzy wybrali 16 wymiarów społecznych, które wynikały wprost z 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ. Dodatkowo dołożyli do nich kilka innych: wspólnota, kultura oraz równość i różnorodność. Te 16 wymiarów zgrupowano w cztery klastry (grupy), skupiając się na konieczności zapewnienia wszystkim mieszkańcom: 

• zdrowia - właściwe odżywianie, czysta woda, zdrowie, odpowiednie miejsce zamieszkania;

• połączenia - poprzez internet, komunikację (transport), poczucie wspólnoty, dostęp do kultury;

• włączenia - dobra edukacja, przyzwoita praca, wystarczający dochód, dostęp do taniej energii;

• wzmocnienia - głos polityczny, równość społeczna, równość w różnorodności (w tym płci i rasowej), pokój i sprawiedliwość.

Oparcie się na Celach Zrównoważonego Rozwoju pozwala na przyjęcie powszechnie znanych i akceptowanych kryteriów przy określaniu, czym jest dobrobyt, do którego dążymy. Trzeba też jednak pamiętać o głosach samych zainteresowanych: co znaczy “kwitnący” dla mieszkańców miasta? Można to ustalić na różne sposoby: organizując zebrania mieszkańców i słuchając ich propozycji, przygotowując rozprowadzając ankietę, badając istniejące propozycje władz miasta. Zazwyczaj istnieje już jakaś strategia rozwoju miasta i warto się jej przyjrzeć: może w jakimś stopniu odzwierciedla założenia powstającego portretu miasta, może da się wykorzystać część z istniejących pomysłów? A może jakieś zmiany są już w trakcie realizacji? Taka strategia może, ale nie zawsze będzie odzwierciedlała potrzeby mieszkańców. Zwłaszcza tych zagrożonych wykluczeniem, których głosy są pomijane, którzy nie mają żadnej sprawczości. 

W w Filadelfii, Portland i Amsterdamie wykorzystano właśnie już istniejące strategie, przepuszczając je przez lokalno-społeczną soczewkę i porównując planowanymi efektami Celów Zrównoważonego Rozwoju. Ostatecznie skupiono się na tych, które wypadły w tym zestawieniu najlepiej.

Soczewka LOKALNO-EKOLOGICZNA

Ta soczewka skupia się na rozkwitaniu miasta w ramach naturalnego środowiska.

Naturalne ekosystemy działają jak dobrze naoliwiona maszyna: wszystkie składowe działają aby stworzyć i podtrzymać najlepsze dla życia warunki. A co gdyby miasta też tak działały? Co gdyby wszystkie elementy działy razem, aby jak najlepiej oczyszczać powietrze, wodę, przechwytywać dwutlenek węgla i podtrzymywać bioróżnorodność? Co gdyby działały podobnie jak środowisko naturalne?

Takie podejście wymaga zmiany sposobu myślenia o mieście i rewolucji w jego projektowaniu. Tutaj właśnie wkraczamy w świat mimikry - projektowania wzorowanego na rozwiązaniach spotykanych w naturze. 

Autorzy opracowania zalecają stosowanie Ekologicznych Standardów Projektowania, “które są naukowo oparte na lokalnym kontekście ekologicznym i mają na celu generowanie kluczowych usług ekosystemowych na równi z naturą.” [Źródło: Creating City Portraits, s. 17]

Aby opracować zasady działania soczewki lokalno-ekologicznej trzeba zacząć od określenia jak wygląda zdrowy, działający lokalny ekosystem, który będzie punktem odniesienia dla twojego miasta. Należy również poznać potrzeby mieszkańców i wskazać największe bolączki trapiące miasto (np: dręczące go susze lub cykliczne podtopienia, poziom zasmogowania, czy cykliczny wzrost temperatur, powodujący roztapianie asfaltu). Miasto ma stać się częścią lokalnego systemu. Nie wystarczy, że go nie niszczy - ma podtrzymywać zdrowie lokalnego środowiska.

    W miastach pilotażowych wyodrębniono siedem podstawowych usług ekosystemowych, które były istotne dla miasta i jego otoczenia: 

• dostarczanie wody pitnej,

• regulowanie jakości powietrza,

• regulowanie temperatury powietrza,

• produkcja energii,

• wspieranie bioróżnorodności,

• zapobieganie erozji gleby,

• przechwytywanie dwutlenku węgla.

Do każdego miasta trzeba zastosować podejście indywidualne. Trzeba zmapować okoliczny ekosystem, ekosystem samego miasta, ustalić potrzeby i zagrożenia, a potem ustalić cele, do których będziemy dążyć.

Soczewka GLOBALNO-EKOLOGICZNA

Czy miasta mogą “kwitnąć”, jednocześnie szanując zdrowie całej planety? Na to właśnie pytanie próbuje odpowiedzieć trzecia soczewka. 

Jak wspomniano wcześniej - metodologia portretu miasta została opracowana z myślą o bogatych miastach globalnej północy. To miasta o wysokim poziomie konsumpcji. I właśnie poziom konsumpcji miasta (mieszkańców) musi zostać porównany do jego sprawiedliwego udziału w globalnym zużyciu zasobów. Oczywiście, nie chodzi o aktualny poziom zużycia, ten który widać na poniższym schemacie obwarzanka opisującym obecny stan planety.

Porównujemy go z sufitem ekologicznym ustalonym przez 9 planetarnych granic, zwizualizowanych w schematach ekonomii obwarzanka. 

Soczewka globalno-ekonomiczna opiera się na dwóch bardzo technicznych metodologiach: “skalowaniu w dół”, aby zmieścić się w bezpiecznej przestrzeni pułapu ekologicznego obwarzanka, i obliczaniu śladu (footprint) ekologicznego miasta. 

Łatwo zauważyć, że granice planetarne nie są czymś, co można szybko przeskalować na potrzeby miast, w dodatku - nie wszystkie kategorie ze skali globalnej będą istotne dla każdego miasta na ziemi. Planetarne granice nie obejmują też wszystkich możliwych zmiennych, które pojawiają się w miastach (np: produkcja odpadów!). Dlatego w odniesieniu do portretów konkretnych miast, musimy być kreatywni i elastyczni: 9 granic planetarnych to nasz punkt wyjścia, ale nie punkt docelowy. Na te wymiary musimy nałożyć lokalne kategorie i wybrać to, co najlepiej odzwierciedla lokalne problemy. 

W przypadku miast pilotażowych, twórcy portretu zgrupowali 9 granic planetarnych w 3 ważne dla miast kategorie: powietrze, woda, ziemia. Wybrali z nich te, które były lokalnie istotne: zmiana klimatyczna, zakwaszenie oceanu, nadużywanie nawozów (nadmiar azotu i fosforu), zanik warstwy ozonowej, zanieczyszczenie powietrza,  nadmierne przekształcenia gruntów, zużycie słodkiej wody. Do tych oczywistych kategorii dołożyli dwa dodatkowe, istotne dla lokalnego środowiska: przełowienie i produkcja odpadów.

Po ustaleniu jakie kategorie bierzemy pod uwagę w naszej soczewce, trzeba zdefiniować czym jest “sprawiedliwy udział” (fair share) miasta w globalnym zużyciu zasobów. W przypadku miast pilotażowych przyjęto podejście “per capita” - zużycie na głowę mieszkańca. Jest to najczęściej stosowana metoda. Poniższa tabela daje wskazówki, jak poradzić sobie z ustaleniem granic zużycia i sprawiedliwym udziałem per capita.

Cała rozmowa o przyszłości miasta, zaczyna się od odpowiedzi na powyższe pytania.

Żeby portret miasta był skuteczny, przy jednym stole muszą się spotkać trzy grupy zainteresowanych

• multidyscyplinarny zespół badaczy/specjalistów,

• osoby decyzyjne - decydenci i urzędnicy miejscy z jak największej liczby wydziałów,

• miejskie organizacje społeczne - NGO-sy, grupy formalne i nieformalne, lokalni aktywiści, itd.

Tylko przy współpracy tych grup możliwe jest określenie potrzeb, opracowanie skutecznych rozwiązań (opartych o podstawy naukowe) i wprowadzenie ich w życie.

W tej pracy należy oprzeć się na pięciu istotnych kryteriach:

• Znaczenie lokalne, a nie porównywalne między miastami - portrety miast nie powinny powstawać poprzez porównanie z innymi miastami; każdy powstaje na potrzeby konkretnego miasta i uwzględnia jego wyjątkowość.

• Porównuj pożądane wyniki z aktualnymi osiągnięciami - Wykorzystując cztery soczewki, zaczynaj od porównania swoich pragnień do stanu obecnego.

• Stwórz okazję do śledzenia postępów i opracowywania polityki - planuj wszystko tak, aby łatwo było śledzić postępy, także przez zwykłych mieszkańców: zachęci ich to do zaangażowania w proces.

• Zaproponuj całościową „migawkę”, ułatwiającą dyskusję o złożone zagadnienia - każda z soczewek pokazuj tylko niewielką część danych, które opisują sytuację miasta. Aby ułatwić zrozumienie zagadnienia i nie przeciążać zainteresowanych detalami, stwórz “migawki” prezentujące to, co w danym momencie jest najistotniejsze.

• Patrz daleko(-siężnie) - To dopiero początek drogi; metodologia będzie się zmieniać i ewoluować wraz z nowymi informacjami i spostrzeżeniami, dlatego autorzy proszą o dzielenie się doświadczeniami.

“Portret miasta okazał się trudnym i prowokującym do myślenia punktem wyjścia do zbadania dynamiki społeczno-ekonomicznej i ekologicznej, która napędza zachowania konsumpcyjne, wzorce stylu życia i nierówności systemowe. Jednocześnie portret miasta zachęca miasto do stworzenia i realizacji bardziej holistycznej wizji tego, co to znaczy prosperować poprzez iteracyjny proces zmian (...)” [Źródło: Creating City Portraits, s. 8]

Autorzy opracowania dają nam w tym miejscu listę “Dziewięciu M” - dziewięć zaleceń, które pomogą nam w pracy nad Portretem miasta.

Tekst powstał w oparciu o dokument: “Creating City Portraits. A methodological guide from The Thriving Cities Initiatives”.

Ponad 55% populacji żyje w miasta, a liczba ta stale rośnie. Miasta to centrum życia społecznego i kulturalnego, miejsce pracy dla wielu osób, skomplikowana struktura rozrastająca się coraz bardziej na peryferia i tereny zielone. Z jednej strony kochamy miasta, które zdecydowanie uczyniły nasze życia łatwiejszym, skupiając w jednym miejscu wszystko czego potrzebujemy, skracając dystans podróży, powiększając i urozmaicając naszą lokalną wspólnotę. Z drugiej strony - coraz trudniej nie zauważyć, że coraz bardziej przypominają nieprzyjazny dla własnych mieszkańców, ponury i brudny labirynt. Coraz głośniej słychać głosy, że miasta nie spełniają potrzeb swoich mieszkańców i, że trzeba je zaprojektować od nowa, a przynajmniej przebudować. Przestrzeni niespełniająca wymagań osób ze szczególnymi potrzebami, brak zieleni, produkowanie absurdalnych ilości zanieczyszczeń, przestrzeń podporządkowana samochodom i brak dobrze zaplanowanej komunikacji miejskiej, rosnące ceny mieszkań, gentryfikacja, wyspy ciepła… Można wyliczać w nieskończoność. Wiele z tych problemów jest ściśle powiązanych ze znacznie szerszymi wyzwaniami gospodarczymi, środowiskowymi i społecznymi,przed którymi stoi świat XXI wieku. 

Metodologia tworzenia “Portretu Miasta” została stworzona przez The Thriving Cities Initiative (TCI) we współpracy z Doughnut Economics Action Lab (DEAL) jako zestaw wskazówek jak odkryć słabe strony, znaleźć rozwiązania i prowadzić prace naprawcze w mieście, tak by stało się ono “home to thriving people in a thriving place” - domem dla rozkwitających ludzi w rozkwitającym miejscu”.

Metodologia zrodziła się ze współpracy pomiędzy DEAL Kate Raworth i Biomimicry 3.8 Janine Benyus. Łączy w sobie zasady Ekonomi Obwarzanka i metody naśladowania i emulowania form, procesów i ekosystemów, by tworzyć bardziej zrównoważone projekty.

Metodologia TCI została przetestowana w 2019 w trzech miastach: Filadelfii, Portland i Amsterdamie. Autorzy podkreślają jednak, że powstała ona w oparciu i wiedzę i dla potrzeb miast bogatej północy; aby zastosować ją w innych rejonach świata, trzeba ją dostosować do lokalnych wyzwań i potrzeb.

Obwarzanek jedzie do miasta

Portret miasta ma na celu wskazanie drogi i metod, dzięki którym miast stanie się miejscem przyjaznym mieszkańcom, będzie się rozwijać, ale jednocześnie zachowa dobrobyt ludzi na świecie i zdrowie całej planety. To połączenie działań lokalnych i wpływu globalnego: rozwiązujemy lokalne problemy, jednocześnie uwzględniając potrzeby i ograniczenia globalne.

Podstawą do utworzenia działającego portretu miasta są cztery “soczewki”, przez które będziemy badać stan obecny i planować zmiany. Powstają one w wyniku połączenia dwóch domen: społecznej i ekologicznej, i dwóch skal: lokalna i globalna. Wszystkie one przenikają się i wpływają na siebie nawzajem

Sąd Rejonowy w Gliwicach X Wydział Gospodarczy

numer konta bankowego IBAN: 

 PL 44 1870 1045 2078 1068 5759 0001 Nest Bank

e- mail: fundacja(at)wielopokoleniowa.pl 

tel.: (+48) 720-120-720

NIP 655 19 72 305  

REGON 360123005  

KRS  0000530123

Oddział:  

ul. Roosevelta 118 B, 

ZABRZE   41-800

Biuro Zarządu:   

ul. Kopernika 14, 

KATOWICE 40-064